August 30, 2022, 2:48 PM

 I

Հիշում եմ, երբ հոգիս ճախրում էր տիեզերական վակուումում։ Կապույտ, մաքուր ու անպիղծ լույս էր հոգիս, շարժվում էր թեթև փետուրի նման՝ տիեզերքի բոլոր կետերով։ Հոգիս գոյություն ուներ միլիարդավոր տարիներ շարունակ։ 

Չեմ էլ հիշում ինչպես այդ մոլորակի վրա հայտնվեցի, ինչպես մարմին ձեռք բերեցի։ Այնքան տարիներ են հիմա անցել… Իմ ճյուղերը շարժվում էին նույնիսկ ամենաթույլ հովիկի ազդեցությամբ։ Բայց ես հզորացա, ճյուղերս ամրացան ու միայն տերևներս էին թույլ շրշում։ Երկար տարիներ կանգուն էի, դիմադրում էի փոթորիկները ու շարունակում ապրել։ Ես չէի նկատում ինչպես է անցնում ժամանակը, միայն վերջին րոպեներին, երբ կացնի սուր հարվածն ինձ տապալեց գետնին, ես հասկացա որ փոքրիկ ցողունից հզոր արմատներով հաստաբուն ծառ էի դարձել։ Ուղիղ յոթ հարվածով իմ ծանր մարմինը ընկավ գետնին, ես զգացի ինչպես է իմ կեղևի մի մասը դեռ միացած երբեմնի ամուր բնիս։ Երբ մի վերջին հարվածով մարմինս մասնատեցին, իմ հոգին լքեց այդ տարօրինակ աշխարհը։

Հոգիս լողում էր տիեզերական անվերջության մեջ, երբ ես կրկին մարմին առա։ Ես կրծում էի տիրոջ փայտե սեղանի ոտքերը, նրա բազմոցի ծայրամասերը, աթոռները և ամեն-ամեն ինչ որ ֆիզիկապես հնարավոր էր։ Վազվզում էի, երբեմն ուրիշ շնիկների հետ, երբեմն մենակ։ Մի անգամ փողոցի մյուս ծայրից տերը նայում էր սաստող հայացքով, ես փախել էի ու վազվզում էի փողոցով։ Իմ վերջին չարությունն էլ այդ եղավ, ես վազեցի տիրոջս մոտ, երբ մի ծանր անիվ գանգս ճզմեց գետնին։ Այդպես մահացա ու իմ հոգին կրկին ազատ էր։ 

Ես ճամփորդ էի, աննպատակ մի ճամփորդ։ Կապույտ լույս էի, լույսի մի շող։ Երբեմն ուղիղ գիծ էի, երբեմն՝ կոր։ 

Այս անգամ հոգուս մարմինը Մյունիխի պահպանողական միջին դասի մի ընտանիքից էր։ Ես շատ մեղքեր գործեցի այդ տարիներին… 1945 թվականի մայիսի 23-ին ես կալիումի ցիանիդի պարկուճ կծեցի։ Ես էլի տապալվեցի գետնին, ու մահացա տասնհինգ րոպե անց։ 

II

Լուսինեի հայրը՝ պարոն Արշակն էր մեքենայի ղեկին։ Լուսինեն ու իր եղբայր Արամը, որ տասամյա երեխա էր, իմ միակ ընկերներն էին։ Լուսինեն, ում արդեն տասնվեց տարի ճանաչում էի, ինձ հրավիրել էր իրենց ընտանեկան ճամփորդությանը։ Տարիների ընթացքում հասկացա, Լուսինեն իմ ունեցած միակ իսկական ընկերն էր։ Պարոն Արշակը այնքան էլ հաճելի անձնավորություն չէր, նա միշտ լռակյաց էր, իսկ երբ խոսում էր Լուսինեի հետ, միշտ հանդիմանում էր նրան։ Արամի հետ չէր խոսում, համենայն դեպ, իմ ներկայությամբ երբեք զրույց չէին ունենում։ Պատճառը մի քիչ պարզ էր, պարոն Արշակն Արամի խորթ հայրն էր։ Պարոն Արշակի կնոջ անունն էլ էր Լուսինե, յոթ տարի առաջ նրա դին գտել էին տան ետևի այգում ՝թթենուց կախված։ Ես աղոտ եմ հիշում, բայց Լուսինեն նման էր իր մորը, հենց հայրն էր առաջինը դա նկատել, և որոշել էին դստեր անունը հենց մոր անուը լինի։ Տարբերակելու համար դստերը Լույսիկ էին դիմում ՝ Լույսիկ, Լույսի շող։ Ինչքանով էր այդ անունը համապատասխանում իմ մանկության ընկերոջը՝ չգիտեմ, բայց Լույսիկն իրոք նման էր մորը։ Ես տաս տարեկան էի երբ գոթը տարածվեց մեր թաղամասով, իբրև թե քույր Լուսինեն հոգնել էր ամուսնուց ու կախվել էր ծառից, երեխաներին թողնելով հոր խնամակալությանը։ Շա՜տ երկար կարող եմ պատմել նրանց ընտանիքի մասին, բայց ոչ հիմա։ Կարծում եմ՝ բոլորս էլ փորձում ենք լավ մարդ լինել, պարոն Արշակն էլ։ Նա ամեն շաբաթ իր երեխաներին մի տեղ է տանում, ու չնայած ի սկզբանե նպատակն այն էր, որ զրուցեր երեխաների հետ, իրեն անծանոթ մի զգացում կանխում էր ամեն մի խոսակցություն։ Ժամը յոթն է, հոկտեմբեր։ Մենք անցնում ենք նեղլիկ ճանապարհով՝ հետ ենք գնում տուն։ Նոր էր մութն ընկել, ու բոլորս ինքնամփոփ էինք։ Ես զարմանում էի Արամի վրա ՝ նա ընդամենը երեխա էր, բայց այնքան լռակյաց էր։ 

Մի քանի միլիարդ տարի շարունակ Երկրագունդը պտտվում է հրե գնդի շուրջ, որին մենք՝ մարդիկս սիրում ենք Արեգակ անվանել։ Ահ, այդպես է, Արեգակը դուրս է գալիս արևելքից, մայր մտնում արևմուտքում, ու այսպես շարունակ։ Ախր անունները այնքան տրամաբանորեն են ընտրված ՝ արևելք ու արևմուտք։ Նայում ենք հրե գնդակին ու գաղափար անգամ չունենք ինչքան մեծ է այն։ Երկինքը միշտ ավելի մեծ է։ Մենք կարծում էինք Արեգակն աստված է, երկրպագում էինք այն։ Սակայն ընդամենը մի քանի տարի անպաշտպան արևի ճառագայթմանը ենթարկվելիս մաշկի քաղցկեղ ենք ձեռք բերում, թերևս ամենավտանգավոր քաղցկեղի տեսակը։ Այն լուռ տարածվում է մարմնովդ մեկ, մի օրգանից մյուս օրգան անցնում, մի օր էլ սպանում է քեզ։ Արդյո՞ք մտածում եմ ինչքան մահաբեր է արևը երբ ծիրանի գույներով շողշողող հորիզոնին եմ նայում։ Ոչ։ Այն կարճ ժամանակում, որ երկրի վրա եմ անցկացրել, հազարավոր մայրամուտներ եմ տեսել, գրեթե ամեն օր։ Այժմ հիացած նայում եմ այս արարողությանը, և ոչ մի միտք մաշկի քաղցկեղի մասին։ Պատշգամբից անվերջ ձգվում է երկինքը, ես նկատում եմ ինչպես է ձգվելիս գույները փոխում, մուգ ուլտրամարինից մինչև կարմիր գինու գույն, և արևին մոտենալիս վերջապես ծիրանագույն շողշողում է։ Հետևում էի ինչպես է արևը նորից մեռնում, մեռնելիս ամենավառ գույներով էր օծված։ Անզգայացած էի, իմ եռաչափ ուղեղը չէր մտածում, ես փիլիսոփայական հարցերի շուրջ չէի խորհում, պարզապես անգիտակցորեն շնչում էի։ Արևն անհետացավ, և իր սարքած ներկապնակը նույնպես։ Միայն մթնշաղի կապույտն ու ձութի պես սև երկիրը մնացին տեսադաշտում։ Մարտ ամիսն է վերջիվերջո, և արևելքից սառցե քամի սկսեց փչել այն ապացուցելու համար։ Ես ներս գնացի սենյակ, գոցեցի դռներն ու նայեցի խավարի մեջ կորած կահույքին։ 

Երևի շուն ձեռք բերելը խելամիտ որոշում կլիներ։ Երբ երկար ժամանակ մենակ ես մնում, մենակությունը չափից դուրս հարմարավետ է դառնում, և նույնիսկ հիասքանչ մարդու ներկայությունը կարող է ճնշում գործադրել։ Նրանից է, որ բոլոր մարդիկ սպասումներ ունեն, նույնիսկ եթե անգիտակցորեն է այդ ամենը, միևնույնն է, նրանք միշտ մի բան են քեզնից սպասում։ Իհարկե, ոչ բոլորն են այդպիսին, բայց այն մարդիկ որ սպասումներ չունեն այլ անձանցից, իրենք էլ ոչինչ չունեն առաջարկելու։ Ես ոչինչ չունեի այլ անձանց համար։